Hem depremzedeler hem de bu duruma şahit olanlar için uzman yardımı almak önemli ama ilk olarak bu durumu yaşayanlara doğru yaklaşım nasıl olmalı?
Dediğiniz çok doğru, ileriki dönemlerde uzman yardımı almak hem depremzedeler için hem de tüm yaşananlara şahit olanlar için şart olacak. Fakat şu an öncelik ‘psikolojik ilk yardım’ olmalı. Çünkü şu an içinde bulunduğumuz akut travmatik bir durum bunu gerektiriyor. Her şeyden önce anı kurtarmamız lazım kısacası. İlk aşamada hedeflerimiz; temel ihtiyaçların karşılanması, akut psikolojik tepkilerin stabilize edilmesi, depremzedelerin olabildiğince psikolojik dayanıklılık geliştirmesini sağlamak. Bunun içinde gerekenler yardım edilen depremzedelerle bir bağ oluşturmak, başından geçenleri baskı yapmadan, yargılamadan sabır ve hoşgörüyle dinlemek ve ihtiyacına göre yönlendirmek. Ana mesele güvenli bir ortam oluşturmak ve depremzedeyi içinde güçlü hissedebileceği bir topluluğa bağlamak.
Yaşanan bu ve benzeri sarsıcı olayların ardından oluşan travma nedeniyle kişilerde sıklıkla görülen davranışlar neler?
Travma yaşayan kişilerde suçluluk, öfke, depresif belirtiler gibi yas reaksiyonları ya da travmanın kendisine dair olayı yeniden yaşantılama, kaçınma ve irkilme davranışları, kaygı, uykusuzluk gibi semptomlar gözlemlenebilir.
Eğer bu tarz belirtiler kronik bir hal almış ve kişinin artık gündelik hayatını ciddi boyutta etkilemeye başlamışsa, travma sonrası stres bozukluğu belirtileri açısından kişi yakın takibe alınmalı ve gerekli kurumlarda doğru yaklaşımlarla psikoterapik destek mutlaka yapılarak gerektiğinde medikal tedaviler de uygulanmalı.
Travmanın getirebileceği şiddetli tepkilere karşı duyarsızlaştırmayı hedefleyen ve bu etkileri mümkün olduğunca azaltan EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) gibi müdahaleleri içeren bazı psikoterapi yöntemleri bulunuyor.
Yetişkin ve çocuklarda aynı durumlar mı görülür?
Depremden sonra çocuklarda ve erişkinlerinkine benzer şekillerde aşırı korku, çaresizlik duyguları gözlemlenir. Ebeveynlerini kaybetmekle ilgili korkuları ortaya çıkabilir. Çevresinde olup bitenleri tam olarak anlamlandıramayabilir, konuşmama ya da duygusal tepkilerinde azalma, dalgınlık, donukluk gözlenebilir. Unutkanlıklar ya da yeniden yaşantılama (deprem anını tekrar tekrar yaşıyor gibi hissetmek gibi) tepkileri verebilir. Kapalı yelerden, karanlıktan veya tek başına kalmaktan korkabilir.
Deprem ve yaşadığı travmatik süreçle ilgili aşırı ilgisiz olma, çok neşeli olma, normal oyunlarına devam etme, gibi davranışlar görülebilir. Uyku ve iştah değişiklikleri gözlenebilir. Korkulu rüyalar görebilir. Bulantı, karın ve baş ağrısı, sık tuvalete gitme gibi fiziksel bir hastalık olmaksızın bedensel semptomları ortaya çıkabilir. Anne, babadan ayrılamama, altını ıslatma gibi daha küçük yaşlardaki davranışlarını tekrarlamaya başlayabilir.
Deprem bölgesinde olamayan, bütün olan biteni medya ve sosyal medya aracılığıyla takip eden bireylerde de anksiyete ya da normal hayata devam ettiği için suçluluk duyma gibi günlük yaşamı sürdürmede zorluk yaşanıyor. Bunlar nasıl aşılır?
Hepimiz oldukça stresli bir dönemden geçiyoruz. Tüm bu yaşananlara yönelik yoğun duygusal tepkilerimiz olabilir. Kendinize zaman verin, günlük rutin işlerinize dönmek biraz zaman alabilir. Sevdiklerinizle, ailenizle, arkadaşlarınızla zaman geçirin. Sağlığınıza dikkat etmelisiniz.
Düzenli beslenme ve yeterince uyku çok önemlidir. Spor yapın, fiziksel sağlığınıza dikkat etmek ruh sağlığınızı da korur. Günlük tükettiğinizden daha fazla kafeinli-asitli içecekleri, nikotin ve şekeri tüketmeyin. Bunlar yaşadığınız stresi ve kaygıyı artırır.
Vücuttaki kas gerginliğini azaltmak ve ana odaklanabilmek için meditasyon yapabilir; esneme hareketleri, nefes egzersizleri, yoga, qigong yapmayı deneyebilirsiniz. Kendinizi yapamadıklarınız için suçlamayın. Yediğiniz yemek, içtiğiniz su, aldığınız nefes gibi doğal gereksinimler için suçluluk hissetmeyin. Medya ya da sosyal medya üzerinden deprem sonrası neler olduğunu öğrenmek isteriz. Ancak depremle ilgili haberleri aşırı şekilde takip etmek, sürekli tekrarlayan deprem görüntülerini izlemek, fazla odaklanmak duygu durumumuzu daha da sarsabilir.
Bu afeti yaşamamasına rağmen ekran karşısından ve sosyal medyadan izleyen çocuklar için neler önerirsiniz?
Haberleri izlemek için belirli saatler belirlemek, bu saatlerin dışında sosyal medyadan uzak kalmak çok önemlidir. Yalnızca deprem ile ilgili haberleri izlemek farkına varmadan kişiyi acıyla uyuşturmaya ve eylemsizliğe sürükleyebilir. Oysa yeterli bilgiye ulaşmak, neler yapabileceğimizin farkına varmamıza ve yardım edebilmeye doğru bir motivasyona yol açar.
Çocuklara yaşanılan durumla ilgili net kısa açıklamalar mutlaka yapılmalıdır. Çocukların duygularını yok saymayıp anlamak, onların da bu durumla ilgili yapmak istedikleri varsa değerlendirilmelidir. Aileden birinin deprem bölgesine gitmesi durumunda, bu bilgi onlarla paylaşılmalı ve iletişimle güvende olduğunun bilinmesi sağlanmalıdır. Bu zamanlarda aile ve yakınlarınızla bir arada olmak, duyguları paylaşmak yaşanılan olayın atlatılmasına yardımcı olacak en iyi yoldur.
