ŞEBNEM TURHAN
2024’ün son ayında dünya iklim değişikliğiyle mücadele için COP29 Bakü’de toplandı. Toplantı oldukça verimsiz ve hayal kırıklığıyla sona erdi ermesine ama bazı ülkeler, iklim değişikliğiyle mücadelenin gerçekten hangi temellere dayanması gerektiğini çözmüş görünüyor. Hatırlarsanız Danimarka 2023 yılında ilk adımı atmıştı şimdi de Portekiz, iklim üzerinde büyük etkisi olan gıda sistemini dönüştürmek üzere bitki bazlı proteinlere odaklanmış iklim planını yayımladı. Umarız ki Portekiz’in bu planı başta Türkiye olmak üzere tüm ülkelere örnek olur.
Portekiz’in planı ana hatlarıyla iklim kriziyle ulusal düzeyde mücadele, hayvan kaynaklı et ve süt ürünleri yerine bitki bazlı gıdalara odaklanan düşük karbonlu diyetlerin teşvik edilmesini içeriyor. Ayrıca planda, kamuya hizmet veren yemekhanelerde vegan/vejetaryen seçeneklerin artırılması ve gıda israfının azaltılması gerektiği vurgulanıyor. Bitki bazlı gıdalara ağırlık verilen planda bitki bazlı proteinler uygun maliyetli ve sürdürülebilir olmaları nedeniyle ön plana çıkıyor.
2023 yılında Danimarka’nın ve 2024 yılında Portekiz’in bitki bazlı gıdalara vurgu yapan iklim planları ile attığı bu adımların, ülkelere yakın gelecekte tamamen bitki bazlı sistemlere geçiş konusunda örnek olmasını umuyor ve diliyorum.
Plantpasednews’te ayrıntılı yer verilen Portekiz’in iklim planı ulusal bir çağrı içeriyor. Portekiz hükümeti onaylanan planı geçen yıl aralık ayında yayımladı. Belgeye göre, iklim kriziyle ulusal düzeyde mücadele için et ve süt ürünleri yerine bitki bazlı yiyecekler öne çıkarılacak, düşük karbonlu diyetler teşvik edilecek. Sivil toplum örgütü ProVeg Portekiz, kararı memnuniyetle karşılarken yeni iklim planını ‘çığır açıcı’ olarak nitelendirdi.
ProVeg’e göre Portekiz’in gıda tüketimi şu anda ekolojik ayak izinin yaklaşık yüzde 30’unu oluşturuyor ve ulaşım kaynaklı emisyonları geride bırakıyor. Tarım sektörü ayrıca ulusal sera gazı emisyonlarının (GHG) yaklaşık yüzde 12’sinden de sorumlu durumda. Planda, kamu kurumlarının yemekhanelerinde etsiz seçeneklerin artırılması, gıda üretim uygulamalarının basitleştirilmesi ve genel olarak gıda israfının azaltılması gerektiği vurgulanıyor.
ProVeg Portekiz direktörü Joana Oliveira, “Bu, ülkenin gıda sistemini dönüştürmeye yönelik anlamlı bir adım. Hükümetin artık net finansman kaynakları oluşturması, ayrıntılı uygulama zaman çizelgeleri hazırlaması ve sağlam etki ölçütleri tanımlaması gerekiyor” diye konuştu.
Plan, besleyici, uygun maliyetli ve sürdürülebilir olan baklagilleri özellikle yararlı bir bitki proteini olarak vurguluyor. Ancak Portekiz şu anda tükettiği baklagillerin yalnızca yüzde 12’sini üretiyor.
2023’te Danimarka, bitki bazlı bir gıda sistemi için yol haritası yayımlayan dünyadaki ilk ülke olmuştu. Gıda sistemi sürdürülebilirliğini ele almanın ve sera gazlarını azaltmanın yanı sıra, Danimarka’nın planı, bitki bazlı protein üretiminin sağlık hizmetleri maliyetlerinden tasarruf etme, iş yaratma ve ulusal ekonomiyi canlandırma potansiyelini vurguluyordu.
ProVeg Portekiz uzun zamandır bitki bazlı proteinler konusunda ulusal bir strateji savunuyordu ve konunun yeni NECP’de ele alınmasını sağlamak için iş birliği içinde çalıştı. ProVeg, Portekiz’in gelecekte bitki proteini araştırmalarını ve üretimini araştırmasını öneriyor.
Geçen yıl nisan ayında akademisyenler, BM Gıda ve Tarım Örgütü’nü (FAO) küresel sıcaklık artışında 1,5°C’yi aşmadan sıfır açlık yol haritasına et azaltımını dahil etmediği için eleştirdi. Eylül ayında Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilen bir rapor, kıta genelinde bitki bazlı alternatif proteinlere daha fazla güvenilmesi çağrısında bulundu. ProVeg International CEO’su Jasmijn de Boo, “AB bilimi dinliyor ve iklim değişikliğinin önemli etkisinin ve gıdanın sera gazı emisyonlarını, biyolojik çeşitliliği, su kullanımını ve insan sağlığını nasıl etkileyebileceğinin farkında. İklim dostu, bitki bazlı gıdaları teşvik etmek ve doğaya iyileşmek için bir mücadele şansı vermek için ciddi bir öneride bulunulduğunu bilmek yüreklendirici” diye konuştu.
