Şebnem TURHAN
Sürdürülebilir bir dünya için çare veganlık olarak öne çıkıyor. Ancak maalesef ‘vegan’ kelimesi halen insanları tedirgin etmeye devam ediyor. Öyle ki hakemli Journal of Environmental Psychology'de yer alan bir araştırma, gıda etiketlerini karşılaştıran ulusal bir deney yaptı ve sonuç oldukça çarpıcı. Araştırmaya göre insanların vegan ve bitki bazlı olarak tanımlanan ürünleri seçme olasılıklarının sağlıklı veya sürdürülebilir etiketlerine göre daha düşük olduğunu ortaya çıkardı.
‘SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK’ ETKİSİ GÖZE ÇARPIYOR
Güney Kaliforniya Üniversitesi Schaeffer Sağlık Politikası ve Ekonomi Merkezi Davranış Bilimleri Programı’nın 7 bin 500’den fazla ABD’li yetişkinin katıldığı ulusal temsilli anketine göre ABD’liler et veya süt ürünleri içermeyen bir ürünü vegan veya bitki bazlı olarak etiketlendiğinde seçme olasılıkları çok düşük. Ancak aynı ürün sağlıklı ve / veya sürdürülebilir olarak etiketlenince ABD’lilerin bu ürünü seçme olasılığı ikiye katlandı.
Journal of Environmental Psychology'de yayımlanan ve Washington DC'deki Risk Analizi Derneği Yıllık Toplantısında sunulan bulgular, vegan gıdaların etiketlerinin, içeriklerinden ziyade sağlık ve çevresel faydalarına odaklanacak şekilde değiştirilmesinin, gıdaları teşvik edebileceğini öne sürüyor. Araştırma et ve süt üretiminin neden olduğu yüksek miktardaki sera gazı emisyonlarını azaltmanın yolunun insanların süt ürünleri ve kırmızı et içermeyen yemekler yemesi olduğunu kabul ederek yürütüldü ve bu yönde ne yapılması gerektiğini etiketler üzerinden araştırdı.
Güney Kaliforniya Üniversitesi Schaeffer Sağlık Politikası ve Ekonomi Merkezi Davranış Bilimleri Programı eş direktörü Wändi Bruine de Bruin , “Vegan kelimesinin olumsuz bir çağrışımı var. Sağlık ve çevresel faydalara odaklanmak faydalıdır çünkü birçok insan sağlıklı ve gezegen için iyi olan gıdaları yeme konusunda giderek daha fazla endişe duymaktadır” dedi.
Araştırmacılar ABD’li anket katılımcılarına vegan gurme hediye sepeti ile et ve peynir içeren sepet arasında seçim yapma şansı verdi. Katılımcılar, ‘vegan’, ‘bitki bazlı’, ‘sağlıklı’, ‘sürdürülebilir’ veya ‘sağlıklı ve sürdürülebilir’ etiketli vegan sepetini rastgele gördüler. Çalışma sonuçları şöyle şekillendi:
Katılımcıların yüzde 20’si vegan etiketli sepeti tercih etti. Yüzde 27’si ise ‘bitki bazlı’ etiketli vegan sepetini aldı. Yüzde 42'si ‘sağlıklı’ olarak etiketlendiğinde vegan sepetini, yüzde 43'ü ise ‘sürdürülebilir’ olarak etiketlendiğinde vegan sepetini tercih etti. Yüzde 44'ü ise ‘sağlıklı ve sürdürülebilir’ olarak etiketlendiğinde vegan sepetini seçti.
ETİKETLER KOLAYLIKLA DEĞİŞTİRİLEBİLİR
Aynı zamanda Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde Kamu Politikası, Psikoloji ve Davranış Bilimleri Profesörü olan Bruine de Bruin, etiketlerin nispeten ucuz ve değiştirilmesi kolay olması nedeniyle sonuçların umut verici olduğunu ekledi: “Süpermarketler, mağazalar ve restoranlar bu bulgulara dayanarak ürünleri ve pazarlama şekillerini değiştirmeyi seçebilirler.”
Wändi Bruine de Bruin, “İçeriğin ne olduğunu saklamaktan bahsetmiyoruz. Aslında çalışmamız yiyecek sepetindeki her bir öğeyi tanımladı, ancak biz buna vegan adını vermedik” diyerek vegan kelimesinin et yiyenler arasında olumsuz çağrışımlar taşıyabileceğini, kısmen de gıda ürününde neyin eksik olduğunu vurgulayabileceğini ileri sürdü.
Bruine de Bruin, “Sağlıklı veya sürdürülebilir olana geçerseniz, bu, o seçeneği seçmenin faydalarını vurgular ve bu da onu daha çekici hale getirir. Birçok insan kendi sağlıkları ve gezegenin sağlığı konusunda endişeleniyor” diye konuştu.
FAYDAYI VURGULAMAK İÇERİKTEN DAHA ETKİLİ
Güney Kaliforniya Üniversitesi Wrigley Çevre ve Sürdürülebilirlik Enstitüsü Direktörü, ortak yazar Joe Árvai, insanların çevreye yardım etmek için davranışlarını değiştirmelerine acil bir ihtiyaç olduğunu belirtti. Árvai, “İklim değişikliğinden vegan olmaya kadar belirli kelime ve ifadelerin sadece anılmasının bile insanları eylemsizliğe veya daha da kötüsü sürdürülemez tüketime sürükleyebileceği, derinden kutuplaşmış zamanlarda yaşıyoruz” dedi.
Arvai, bu yüzden bu tür çalışmaların çok önemli olduğunu ileri sürerek, “Zamanımızın en önemli meselelerinden bazıları hakkında, ülkenin yarısının bizi görmezden gelmesine neden olmadan harekete geçmeyi motive edecek şekilde nasıl konuşacağımızı anlamamıza yardımcı oluyorlar” dedi.
Araştırmanın baş araştırmacısı ve New York Şehir Üniversitesi Baruch Koleji'nde psikoloji alanında yardımcı doçent Patrycja Sleboda, “Sonuçlar çok güçlüydü. Bir ürünün faydalarını vurgulayan etiketler, özellikle vegan ürünlerden bahsederken, ürünün içeriğini vurgulayan etiketlerden daha iyi olabilir” dedi.
Öte yandan araştırmanın bulguları süregelen bir zorluğun altını çiziyor: Et yiyenleri et tüketimini azaltmaya teşvik etmek kolay değil. Sepetleri sağlıklı ve sürdürülebilir olarak etiketlendiğinde bile et ve süt ürünlerini içeren sepetin hâlâ daha popüler olduğu görüldü.
KOLAY SİNDİRİLEN BİLGİLER SAĞLANMALI
İngiltere'deki Durham Üniversitesi'nden psikoloji araştırmacısı Jack Hughes, “İnsanların beslenmelerinin kendi sağlıkları ve gezegenimiz üzerindeki etkisini iyileştirmek için önemli bir değişiklik yapmak istiyorsak, görünüşe göre daha gidecek çok yolumuz var” dedi.
Et tüketiminin zararlarını vurgulayan sigara tarzı uyarı etiketlerinin etkisini inceleyen Hughes, insanlara yiyecek seçimleri yaparken kolayca sindirilebilir bilgiler sağlamanın değerli göründüğünü söyledi. Araştırması, etin sağlık üzerindeki etkisi, iklim değişikliği veya gelecekteki salgın riskleri hakkındaki görsellerin yer aldığı uyarı etiketlerinin, katılımcıların et yeme isteğini yüzde 10'a kadar azaltabileceğini buldu.
Dünya Kaynakları Enstitüsü tarafından yürütülen araştırmaya göre, daha sürdürülebilir seçenekler satmanın bir başka yolu da gıdanın menşei, tadı, görünümü ve hissi gibi diğer niteliklerini öne çıkarmak olabilir. Enstitünün Coolfood girişimi başkanı Edwina Hughes, bu tür açıklamaların tüketicilerin ilgisini çekme eğiliminde olduğunu söyledi.
