AYTUN ÇELEBİ
Bossware (Patron yazılımı), işverenlerin çalışanlarının bilgisayar aktivitelerini, klavye ve fare hareketlerini, hatta duygusal durumlarını dahi izleyerek verimlilik ve güvenlik risklerini tespit eden yazılımları ifade ediyor. Bu teknolojiler; klavye ve ekran takibi, yazılımlardan çeşitli bilgiler alma gibi işlevlerin yanı sıra, çalışan hakkında risk puanı oluşturabiliyor. Çalışanın aldatabilceği durumlara karşı da bazı seçeneklerde yapay zeka destekli yüz tanıma özelliği bile mevcut.
Bu teknolojiler özellikle uzaktan çalışan veya hibrit çalışma modeli kullanan firmalar tarafından tercih ediliyor. Kurumsal bankacılık, perakende, hukuk ve sağlık sektörleri gibi birçok alanda bossware ile, çalışan aktiviteleri izleniyor. İşletmeler, performans düşüklüğünün yanı sıra, veri kaçaklarını, finansal dolandırıcılıkları ve bilgi hırsızlıklarını önlemek amacıyla da bu sistemleri devreye alıyor, ancak yazılımların takip kabiliyetleri dolayısıyla çalışanların iş dışı aktiviteleri de verilerin arasından yöneticilere ya da patrona doğru sızıyor.
Pandeminin uzaktan çalışmayı belirli iş alanlarından neredeyse tüm sektörlere yayması sonrasında bossware kullanımı da hızla arttı. 2021’de yapılan anketlerde, ABD işletmelerinin %60’ı uzaktan çalışanları için bu tür yazılımları kullanmaya başlamışken, uzaktan çalışanların bulunduğu şirketlerde rakamların %90’a ulaştığı gözlemleniyor.
Precision Reports’ın verilerine göre, 2023’de bossware pazarı yaklaşık 535 milyon dolarlık pazar hacmine sahip, ancak bu rakamın 10 sene içinde yaklaşık iki katına çıkması bekleniyor. Wells Fargo’nun “klavye aktivitesini simüle etme” gibi icraatları tespit edip, bir düzine çalışanı işten çıkarması da bu trendin ne kadar yaygın ve sonuçlarının ne kadar güçlü olabileceğinin bir göstergesi.
Veriato Cerebral gibi sistemler, çalışanların risk puanlarını hesaplayarak; dosya kopyalama, alışılmadık sistem girişleri, USB kullanımına dair uyarılar ve hatta gerçek zamanlı yüz tanıma gibi özellikler sunuyor. Bu yazılımlar 7 günlük risk seviyesi trendlerine kadar detaylı raporlar sunarak, güvenlik açıklarını ve verimlilik düşüklüklerini anında bildiriyor. Ayrıca, yapay zeka destekli analizler “mouse jiggle” yani fareyi hareket ettirerek yazılımı çalışıyormuş gibi kandırma benzeri basit hileleri de algılayabiliyor.
Bazı raporlar, bossware kullanımının çalışanların performansını artırdığını ve verimliliğe olumlu katkı sunduğunu öne sürüyor. Örneğin, Resume Builder anketinde, %97’lik bir oranda bossware’ın üretkenliği artırdığı bildirildi. Ancak, bu durum çoğu zaman çalışanın sadece ekrandaki aktifliğini ölçmekle sınırlı kalabiliyor. Uygulanan algoritmalar, çalışanların toplantılarda gösterdikleri aktif rol, diğer önemli görevlerin yanında basit tıklamaları ölçmeye odaklanabiliyor.
Uzaktan çalışanların gözetlenmesiyle ilgili digital.com’un anketine göre çalışanların %14’ü, yazılım ile takip edildiklerinin farkında değil. Diğer yandan çalışan kötü niyeti de bu anketlerde ortaya çıkıyor. Katılımcıların %53’ü ise izlendikleri sırada günde 3 veya daha fazla saatlerini iş dışı faaliyetlere ayırıyor. Sistemi kullanan şirketlerin yöneticilerinin %81’i ise verimlilik artışı yaşadıklarını söylüyor.
Bossware kullanan endüstriler arasında reklam, pazarlama, bilişim teknolojileri, inşaat ve finans gibi sektörler öne çıkıyor. Ancak verimlilik artışı çoğu zaman çalışanların korku ve güvensizlik hisleriyle ilişkilendiriliyor. Birçok çalışan, sürekli izlenme hissinin “ruh kırıcı” olduğunu ve performanslarının yanlış değerlendirilmesine neden olabileceğini belirtiyor. Örneğin, Wells Fargo vakasında olduğu gibi; üretkenlik dışı görünen kısa molalar sonuçlarda ceza ve işten çıkarma gibi aşırı sonuçlar doğurabiliyor. Ayrıca, dijital gözetim, iş-özel hayat dengesini bozarak çalışan memnuniyetsizliğine yol açıyor.
ABD’deki mevcut yasal düzenlemeler, işverenlere şirket tarafından sağlanan ekipmanlarda izleme yapma hakkı tanırken, çalışanların mahremiyet hakları açısından ciddi tartışmalara neden oluyor. ABD’de birçok eyalet izleme konusunda bilgilendirme yapılmasını zorunlu kılarken, Avrupa ve Birleşik Krallık gibi bölgelerde genel veri koruma prensipleri devrede. Bununla birlikte, Türkiye’nin de aralarında olduğu birçok ülkede henüz net standartlar ve denetimler mevcut değil. Eleştirmenler, bossware’ın çalışanların kişisel yaşamlarına müdahale riskinin yanı sıra, algoritmik önyargılar ve yapay zekanın yanlış değerlendirmelerine de dikkat çekiyor.
Teknolojinin üretkenliği artırması için enteresan şekillerde kullanıldığını görmeye devam ediyoruz. Ancak bu kez, enteresanın da bir adım ötesine geçerek sürekli takip ortamı kurarak çalışanların verimli olasını beklemek, en hafif tabirle insafsızlık olarak değerlendirilebilir. Finansal veriler gibi kritik verileri korumak için başka teknolojik çözümler mümkün. Verimlilik içinse iş yerinde insanların olduğunu unutmamak en önemlisi.
