HELİN KAYA
Cumhuriyetimizin 100. yılını Atatürk’ün fotoğraf sergisiyle kutluyorsunuz. Peki, projenin başlangıç hikayesi nedir?
Garanti BBVA olarak, Cumhuriyetimizin 100. yılında, çalışanlardan gelen önerileri hayata geçirmek istedik. Bu kapsamda yıl içerisinde çalışanlarımız tarafından çeşitli projeler önerildi. Ben, ‘Fotoğraflarla Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhuriyet Yolu’ projesini önerdim ve beğenildi. İleri amatör seviyede bir fotoğrafçı olarak tasarladığım bu projenin hayata geçirilmesi için hızla çalışmaya başladık. İlk etapta bankamız Fotoğrafçılık Kulübünün gönüllü üyeleri, Kulüp Fotoğraf Danışmanı Selim Uçar Çam ve kitap tasarımı için mümkünworks ekibiyle planlama yaptık. Arşiv incelemeleri yaparak ve akademik destek alarak 3 ay gibi çok iddialı ve kısa bir saha çalışmasıyla ‘Yüz Yıl Önce, Yüz Yıl Sonra: Fotoğraflarla Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhuriyet Yolu’ kitabını hazırladık. Kitabın metinleri de benim tarafımdan kaleme alındı. 100 yıl önceki fotoğraflara ulaşmak için ciddi arşiv taramaları yaptık. Saha çalışmalarında, yerel tarihçilerden destek aldık. Proje kapsamında, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a hareketiyle başlayıp, Cumhuriyetin ilanına kadar geçen sürede, adım adım kat edilen safhaların birer hatırası olarak günümüze kadar ulaşan fotoğrafları esas aldık. Amacımız, yüz yıl önceyi günümüze taşımak, Milli Mücadele’nin zorlu anlarına bugünden geriye doğru aynı coğrafik noktadan bakmaktı.
Proje ne tür hedefleri bünyesinde barındırıyor?
Daha önce denenmemiş bir görsel anlatım diliyle, yüz yıl öncesiyle günümüz arasında görsel bir yolculuğa çıkarmayı amaçladık. Tarihsel bir roman tadında hazırlanan metinlere, aynı mekânda çekilmiş eski ve yeni fotoğraflar eşlik ediyor. Arşiv fotoğraflarında Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları yer alırken, yeni fotoğraflarda gözler hemen o ekibi arıyor. Okuyucu, kitabı eline aldığında, Milli Mücadele döneminin çarpıcı kareleriyle günümüz arasında bağlantı kurabiliyor. Bazen dikkatlerden kaçabilen detayları metinler yoluyla göz önüne çıkıyor. Kitap, görsel tarih anlatımımızdaki bir eksikliği de dolduruyor. Proje her ne kadar bu amaçla başlamamış olsa da hazırlık sürecinde fark ettiğimiz yanlış mekân ve tarihle ilişkilendirilmiş ve özellikle web ortamında rastladığımız çeşitli hataları da düzeltiyor. Daha önce mekânı ve tarihi bilinmeyen bazı eski kareleri açığa çıkaran kitabın bu bölümleri, tarihçiler ve araştırmacılar için bir kaynak niteliği de taşıyor.
Samsun’dan İstanbul’a uzanan geniş bir koleksiyon bizi karşılıyor. Fotoğraf çekimleri nasıl gerçekleşti?
Türkiye çapında 22 ile yayılan ve 3,5 yıl süren Milli Mücadele dönemini anlatmak, tam bir ekip çalışması ile gerçekleştirildi. Garanti BBVA Fotoğrafçılık Kulübü üyelerinden 28 kişi, il ve ilçeleri aralarında paylaşarak çekimleri 2-3 ay gibi bir sürede tamamladı. Tüm bu süreçler için banka bünyesinde özel lojistik ekipler oluşturuldu. Özetle, çok iyi bir koordinasyon ve ekip çalışmasıyla hayata geçirilen bir proje oldu.
Fotoğraflar hangi kategoriler doğrultusunda değerlendirildi? Mücadele dönemindeki görsellere günümüzde ulaşabilmek haliyle zor…
Kitap, 162’si arşiv ve 202’si yeni çekilen olmak üzere, toplam 364 fotoğraftan oluşuyor. Sergide ise bunların bir kısmı yer alıyor. Kitapta, arşivlerden toplanan fotoğraflar arasında mümkün olduğunca farklı yerlerde çekilmiş olanlara ve Milli Mücadele ruhunu yansıtanlara öncelik verdik. Bunlar, tarihsel akışa uyacak ve baştan sana bütünlük teşkil edecek şekilde oluşturuldu.
Serginin adından da yola çıkarak, Mustafa Kemal Paşa’nın zafer yolu bizlere neleri kendimize hatırlatmamız gerektiğinin altını çiziyor?
100 yıl insan ömrü için uzun görünüyor olsa da milletlerin tarihi için oldukça kısa bir süre. Projede, bu kısalığa rağmen günlük koşuşturmaca içerisinde, tarihsel detaylardaki değerlerimizi kaybetmeye başladığımızı gördük. Oysaki daha 100 yıl önce, bu vatan için, bizler için büyük mücadeleler verilmişti. Henüz üzerinden iki kuşak geçmişken Milli Mücadele tarihimizin bir kısmının unutulmaya yüz tutması gerçekten çok üzücü. Oysaki Anadolu’da ziyaret ettiğimiz birçok mekânda, o arşiv fotoğraflarında yer alan kişilerin veya o fotoğrafların çekildiğine tanıklık etmiş kişilerin çocukları, torunları veya akrabaları, hatıralarıyla beraber, yaşamaya devam ediyor. ‘Sözlü tarih’ olarak adlandırılan, dilden dile anlatılan anıların, maalesef kayda geçirilmediği için kaybolma tehlikesiyle yüz yüze kaldığını gördük bu süreçte. Bu kapsamdaki merkezi akademik çalışmaların çok geç olmadan başlatılması gerektiğini gözlemledik.
Toplum hafızasında nasıl bir yer edinmeyi amaçlıyorsunuz?
Kitapta bazı yeni keşifler bulunuyor. Örneğin, Sakarya’nın Taraklı ilçesini ziyaret etmiş olan Gazi Paşa’nın Hükümet Konağı önünde halk ile beraber zafer için dua ederken çekilmiş bir fotoğrafı internette dolaşmaktaydı. Bu fotoğrafın Taraklı’da çekilmiş olduğu, ilk defa bu çalışma ile belgelendi. Eser içerisinde bunun gibi başka sürpriz keşifler de yer alıyor. Bu bağlamda kitabın belgesel nitelikli sonuçları olduğu söylenebilir. Ayrıca, kitap görsellerinde ve metinlerde özellikle web ortamındaki bilgi karmaşasına son verecek, mekân ve tarih olarak net saptamalar da bulunuyor; söz konusu tespitler, sözlü tarih kaynaklarına atıf yapılarak belirtiliyor. Bütün bunlar çok kıymetli bir eser olarak gelecek kuşaklara kalacak. Bir bütün olarak bakılırsa, kitap arşiv ve yeniyi bir araya getirmek yoluyla daha önce görülmemiş bir anlatım dili kullanıyor. Bu kapsamda, eserin araştırmacılar için bir başucu kaynağı olacağını düşünüyoruz.
Yüz Yıl Önce, Yüz Yıl Sonra: Fotoğraflarla Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhuriyet Yolu kitabında yer alan fotoğrafların bazıları, Cumhuriyet’in 100. yılı kapsamında, SALT Beyoğlu’nda ekim ayı boyunca ziyaret edilebilecek.
