SELENAY YAĞCI
Kim diyebilirdi ki, girişimcilik ve teknoloji dünyasının en ünlü kadınlarından biri aslında dolandırıcı! Kendini sağlık teknoloji girişimiyle dünyaya tanıtan Elizabeth, bir damla kanla teknoloji devlerini bile kandırdı mı? Girişimcilik dünyasında ürününüz hazır olmadan yalnızca fikrinizle milyon dolar yatırımlar alabilirsiniz ancak ürün çalışıyor dediğinizde işin renginin değiştiğine Elizabeth’in hikayesi ile tanık olduk.
Fortune, Business Week gibi dergilere kapak olan, Forbes'un 'dünyanın milyarder olan en genç kadını' olarak tanımladığı Elizabeth Anne Holmes Silikon Vadisi’nin hatta dünyanın en büyük dolandırıcılığına imza attı. Bir damla kanla 200'den fazla hastalığı teşhis eden cihaz geliştirdiğini söyleyen Elizabeth, olmayan teknolojisini varmış gibi yaptı, yaklaşık 700 milyon dolarlık yatırım toplayarak, tarihe geçti. Bu hafta davasında kararın açıklanmasıyla Elizabeth en çok konuşulanlardan biri oldu. Bugün 37 yaşından olan Elizabeth, ABD’nin ünlü gıda firması ve maya imalatçısı Fleischmann ailesinin torunlarından. 1800’lü yıllarda Amerika’nın en zengin ailelerinden Fleischmann’ların servetinin tüketenmesiyle Holmes’lar, geçmişte görkemli bir hayat yaşayan akrabalarının aksine servetten pek pay almamış. Elizabeth’in babası Christian, ABD tarihinin en büyük yolsuzluk skandallarından birine karışan Enron’un başkan yardımcılarından. Annesi ise eski bir kongre çalışanı. Genç girişimci 2003’de 19 yaşındayken Stanford Üniversitesi’nde sadece yarım dönem okuduktan sonra okulu bırakarak Theranos’u kuruyor. Şirketi kurması için kendisine ilk milyon doları veren ünlü sermayeci Tim Draper’la bağlantısı da aile ilişkilerine dayanıyor. Elizabeth, 2004’te sadece bir damla kanla 200’den fazla kan testini yaparak kanser dahil birçok hastalığı teşhis eden cihazını duyurarak, 6 milyon dolarlık yatırım alıyor.
Ürün piyasada devrim niteliği ile sükse yapıyor. Ancak CFO Henry Mosley, şirketin güvenilir olmadığını söyleyip istifa ediyor. Şirket, 2007’de ölmesi kesin olan kanser hastaları üzerinde ilk prototipi deniyor. Yapılan geri dönüşler üzerine Edison adında ikinci bir prototip çıkıyor. Bu, ilgiyi alevlendiriyor. Silikon Vadisi’nin patlama yaşadığı 2010’larda şirketin yıldızı daha da parlıyor. Aslında prototiplerin hiçbiri satışa çıkmıyor. Yeni projesiyle birden fazla kan testi yapabildiğini açıklıyor. 2012’de Theranos 4S adlı yeni modele ilişkin testlere başlıyor. 2013’te Theranos 4S duyuruluyor. Ürün öyle sükse yapıyor ki Elizabeth, Wall Street Journal’de bir köşe yazısı dahi yazıyor.
Theranos, Silikon Vadisi tarihinin en hızlı yükselen şirketlerinden biri, Elizabeth ise en genç kadın milyarder girişimci haline geliyor. 2014’te Elizabeth, ABD’nin en büyük eczane zinciri Walgreens Boots Alliance ile ortaklığa girmiş, iki eski ABD bakanını yönetim kuruluna katmayı başarmış, Henry Kissinger'dan Rupert Murdoch'a dünyanın en zengin isimlerinden milyon dolarlık yatırımlar almış bir girişimci olmuştu. Theranos’un değeri 9 milyar dolar olarak biçilirken, Elizabeth ise 4 buçuk milyar dolarlık net servetin sahibiydi.
Pulitzer ödüllü gazeteci John Carreyrou’nun 2015’te WSJ’de yayınlanan ve Theranos’un sahip olduğu teknolojiyi sorgulayan makalesi ipini çeken ilk adım oldu. Sonra şirket domino gibi dağılıyor. Yaklaşık 100 milyon dolar yatırım yapan ortak fon yönetimi, 2016’da teknolojisi hakkında yalan söylediğini iddia ederek şirkete menkul kıymetler dolandırıcılığı davası açtı. 2018’de Elizabeth Holmes ve şirketin CEO’su Ramesh ‘Sunny Balwani’ye sahtekarlık suçlamasıyla dava açıldı. İddianamenin hazırlanmasının yaklaşık 4 yıl sürdüğü dava, bu pazartesi Elizabeth’in 4 ayrı dolandırıcılıktan suçlu bulunmasıyla sona erdi.Dört ay süren davada savcılık, 30 tanık çağırarak Elizabeth’in yatırımcılara sattığı ürünün hileli olduğunu bildiği halde, şirketin başarısı konusunda yalan söylediğini kanıtlamaya çalıştı. Holmes’un avukatları duruşma boyunca, erkeklerin egemenliğindeki sektörde işine adanmış, hırslı bir iş kadını portresi çizmeye çalıştı. Holmes savunmasında, Theranos’un faaliyetlerindeki hataları kabul etmekle birlikte asla bilerek dolandırmadığını iddia etti.
Yapılan incelemelerde anlaşılıyor ki aslında şirketin test sonuçlarının tamamı hatalıymış. Elizabeth, bir şekilde sonuçları manipüle etmiş. Pazarlamada sürekli kan testlerinin kanser gibi birçok hastalığı teşhis edebildiği vurgulansa da şirket hiçbir zaman bir kan testinden herhangi bir sonuç elde edebilecek bir seviyeye erişememiş. Kan testlerini kendi test kitleriyle bile yapmamış. Silikon Vadisi’nde başarısız fikirlere, batan milyonlara alışığız ancak olmayan teknolojiyi, tutmayan fikrini böyle satmaya çalışan bir dolandırıcılık hikayesini ilk kez duyuyoruz. Peki girişimcilik ekosistemi bundan ders çıkaracak mı?
Carreyrou’nun Theranos skandalını ortaya çıkarmasına en çok katkıda bulunan kaynakları şirketin çalışanları Tyler Shultz ve Erika Cheung ise 2019 yılında kurdukları kâr amacı gütmeyen Ethics in Entrepreneurship (Girişimcilik Etiği) adlı kuruluş bünyesinde, Silikon Vadisi ya da başka bir yerden bir daha Theranos benzeri bir şirketin asla çıkmaması için çabalıyor.
