Didem ERYAR ÜNLÜ
21. yüzyılda antimikrobiyal direnci (AMD), insan sağlığını tehdit eden küresel bir soruna dönüştü. Ocak 2022'de The Lancet dergisinde yayımlanan bir rapora göre, 2019 yılında, hastalık yapıcı organizmaların antimikrobiyallere karşı geliştirdiği direnç yüzünden tedavi edilemeyen enfeksiyonlar, 1.27 milyon ölüme yol açtı.
İklim değişikliği, biyoçeşitlilik ve antimikrobiyal direnç birbiriyle yakından bağlantılı ve aslında hepimiz ilaçların ekosistemlere zarar verdiğini biliyoruz.
Yapılan araştırmalara göre; 2050 yılına kadar yılda 10 milyon insanın antimikrobiyal dirence sahip olan böcekler tarafından öldürülebileceği ifade ediliyor. Öte yandan, ilaç, sağlık ve tarım gibi sektörlerinden kaynaklanan kirlilik, antimikrobiyallerin ve dirençli mikropların daha geniş bir çevreye yayılmasına neden oluyor. Bu durum da antimikrobiyal direncin bulaşmasını, yayılmasını artırıyor.
Birleşmiş Milletler tarafından yayınlanan bir rapora göre, antimikrobiyal direncin ortaya çıkması, bulaşması ve yayılmasının durdurulmasında, çevre önemli bir rol oynuyor. Kirlilik, iklim değişikliği ve biyoçeşitlilik kaybı ise AMD’ye katkıda bulunarak insan, hayvan ve bitki sağlığını tehdit ediyor.
TÜRK BİLİM İNSANINDAN ÖNEMLİ BİR PROJE
Boğaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bahar İnce’nin yeni projesiyle, hayvan atıklarından enerji elde etme sürecinde ortaya çıkan gübredeki antibiyotik miktarının düşürülmesi hedefleniyor.
Boğaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi ve Mikrobiyal Ekoloji Grubu (MEG) Başkanı Prof. Dr. Bahar İnce ile İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Çevre Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Orhan İnce’nin yürütücü olarak yer aldıkları projeyle, büyük çevre sorunlarından biri olan antibiyotikler gibi mikro-kirleticilerin çevreye yayılmasının önlenmesi amaçlanıyor.
Türkiye’de faaliyet gösteren bir biyogaz tesisinin iş birliğiyle hayata geçecek çalışmada, hayvan atıklarının enerji üretimi için işlenmesiyle oluşan bir yan ürün olan gübredeki antibiyotik oranlarının azaltılması için iki yıl çalışılacak.
Boğaziçi Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kapsamında desteklenmesi planlanan projenin Ar-Ge çalışmaları ise tesisin küçük ölçekli modelinin kurulacağı Çevre Bilimleri Enstitüsü’ndeki laboratuvarda gerçekleşecek.
TOPRAĞA VE SUYA KARIŞARAK BİZLERE ULAŞIYORLAR
Prof. Dr. İnce, doğaya karışan antibiyotik miktarının her geçen gün arttığını ve bunun bakterilerde antibiyotiklere karşı direnci yükselttiğini vurgulayarak şunları ifade ediyor: “Bugün bakterilerin antibiyotik direnci dünyanın en büyük problemlerinden biri. Kullandığınız mevcut antibiyotiklerin hastalıklarımızın tedavisinde işlevsiz hale gelmesi tehlikesiyle karşı karşıyayız. Bu süreçte toprağa, suya kısacası doğaya karışan ve bir tür mikro-kirletici olarak tanımladığımız antibiyotiklerin miktarı da artıyor. Bunlar önce toprağa ve sulara daha sonra da canlılarda depolanarak bizlere ulaşıyor.”
Prof. Dr. İnce özellikle hayvan yetiştirme tesislerinde kullanılan antibiyotiklerin, hayvansal atıklarda biriktiği bilgisini de paylaşıyor. Hayvansal atıklardan elde edilen metan gazı ile enerji üreten biyogaz tesislerinde antibiyotik ihtiva eden atıkların kullanıldığını belirten bilim insanı, “Tesislerde bu atıklar işlendikten sonra yan ürün olarak gübre çıkıyor ve tarımsal alanlarda kullanılıyor. İşte asıl tehlike de burada başlıyor. Çünkü bu gübrede antibiyotik miktarı yüksek olabiliyor. Bunlar toprağa, suya ve tükettiğimiz gıdalara karışıyor. Önce topraktaki bakteriler antibiyotiğe daha dirençli hale geliyorlar, ardından bedenimizdekiler. Bu da bir hastalıkla karşılaştığımızda kullandığımız ilaçların artık işe yaramamasına neden oluyor. Çünkü bunlar vücudumuzda da antibiyotiğe karşı direnç oluşmasına sebep oluyor” diyor.
“KÜÇÜK ÖLÇEKLİ TESİSİ BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ’NDE KURUYORUZ”
Proje kapsamında iş birliği yapılan biyogaz tesisinde iki yıl boyunca çalışılacağını söyleyen bilim insanı, tesislerden çıkan gübredeki antibiyotik miktarının düşürülmesi için yeni öneriler geliştirileceğini dile getiriyor. Küçük ölçekli bir tesisin Boğaziçi Üniversitesi’nde kurulacağı bilgisini paylaşan Prof. Dr. İnce şunları söylüyor: “Çevre Bilimleri Enstitüsü’nde bu tesisin küçük ölçekli bir modelini kuracağımız laboratuvarda, gübredeki antibiyotik miktarlarının düşürülmesi ve antibiyotik dirençli bakterilerin tutulması için asıl tesisten elde ettiğimiz ürün ile verilerden faydalanarak Ar-Ge yapacağız. Buradaki çalışmalarımız sonucunda elde ettiğimiz yeni bulgu ve stratejilerin, Türkiye ve dünyadaki benzer tesisler için yol gösterici nitelikte olmasını hedefliyoruz. Bu sayede dünyanın önemli problemlerinden biri olan hayvansal atıklardaki antibiyotik salınımı ile insan bünyesinde yarattığı antibiyotik direncine karşı da önemli bir adım atmış olacağız.”
