GÜLSEREN ÜST POLAT
COVID-19 hayatımıza girmeden önce çoğu kişi için ‘pandemi’ oldukça yabancı bir kelimeydi. Bugün ise tüm dünyanın korkulu rüyası. Önce varlığından bile haberdar olmadığımız, sonrasında ‘Çin’de görülmüş’ bir hastalık diyerek bizlere ulaşamaz sandığımız bir virüsün tüm dünyada adeta hayatı durdurduğu ve hepimizi evlere kapattığı gerçeği, bugün bambaşka bir virüs nedeniyle endişeleri artırıyor: Maymun çiçeği (Monkeypox - Mpox) virüsü…
DSÖ’nün, çiçek hastalığına benzer semptomlara sahip ancak daha az şiddetli bir hastalık olan Mpox’a (maymun çiçeği) neden olan bir ortopoksvirüs olarak tanımladığı maymun çiçeği virüsü için sadece Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde yılın ilk altı ayında 15.000'den fazla klinik olarak uyumlu vaka ve 500’den fazla ölüm bildirildi… DSÖ Afrika Bölgesi'ndeki Taraf Devletler tarafından bildirilen Mpox vakası dünya çapında gözlemlenen vakaların %36 gibi büyük bir oranını oluşturuyor. Ama asıl endişe veren durum 2024 yılı ilk altı ayında tespit edilen vaka sayılarının bile 2023 yılındaki toplam vaka sayısını geçmiş olması. Hastalığın cinsel yolla bulaştığının tespit edilmesi de virüsün Afrika kıtası dışına daha hızlı yayılması noktasında endişe yaratan etkenlerden biri…
‘Dünya yeni bir pandemi ile karşı karşıya mı’ dedirten Mpox’a gelin biraz daha detaylı bakalım…
Nedir ve nasıl bulaşır?
Çiçek hastalığı 1980’de ortadan kaldırılmış olsa da, hayvanlardan insanlara bulaşan bir zoonoz olan Mpox, Orta ve Batı Afrika ülkelerinde sayıları az olmakla birlikte aslında görülmeye devam eden bir hastalık. Vücut sıvılarıyla temas, ciltteki lezyonlar veya ağız, boğaz gibi iç mukoza yüzeyleri, solunum damlacıkları ve kirlenmiş nesneler yoluyla insandan insana bulaşabiliyor.
Virüsün tanımlanmış iki ayrı kladı bulunuyor: Klad I (daha önce Kongo Havzası, Orta Afrika kladı olarak biliniyordu) ve Klad II (eski Batı Afrika kladı)…
Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ndeki Mpox vakalarındaki artış, klad I maymun çiçeği virüsünün (MPXV) iki alt kladı olan ‘klad Ia’ ve ‘klad Ib’ ile ilişkili salgınlar tarafından yönlendiriliyor.
MPXV kladı Ia, zoonotik giriş sonrası öncelikle çocukları etkiliyor ve 2024 yılında toplam vaka ölüm oranı ise %3,6…
MPXV klad Ib ise cinsel temas yoluyla bulaştığı varsayılan yeni bir MPXV türü... DSÖ verilerine göre de Klad Ib ile ilişkili salgın, öncelikle yetişkinleri etkiliyor ve hızla yayılıyor. Ancak cinsel temasla bulaşarak yayılmayı sürdürdüğü için, ticari seks ve seks işçileriyle ilişkili ağlarda vaka sayılarında artışlar gözleniyor ki yazının başında da belirttiğim gibi virüsün dünyaya yayılması için önemli risk olarak görülen noktalardan biri bu...
Çocuklarda risk daha yüksek
Mpox, ateş, yaygın karakteristik döküntü ve genellikle şişmiş lenf düğümleri ile kendini gösteren bir hastalık. Bu nedenle Mpox’u suçiçeği, kızamık, bakteriyel cilt enfeksiyonları, uyuz, frengi ve ilaçla ilişkili alerjiler gibi diğer hastalıklardan ayırmak oldukça önemli…
DSÖ’nün virüsün belirtileriyle ilgili olarak yaptığı açıklamaya göre, kuluçka süresi 5 ila 21 gün arasında değişebiliyor. Hastalığın ateşli evresi genellikle 1 ila 3 gün sürüyor ve ateş, yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), sırt ağrısı, miyalji (kas ağrısı) ve yoğun asteni (enerji eksikliği) gibi semptomlar içeriyor. Ateşli evreyi de 2 ila 4 hafta süren deri döküntüsü evresi takip eder. Lezyonlar maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (kabartılmış sert ağrılı lezyonlar), veziküllere (berrak sıvıyla dolu) ve püstüllere (irinle dolu) dönüşüyor ve ardından lezyonlarda kabuk oluşumu gözleniyor. Çocuklarda ve bağışıklığı düşük insanlarda hastalığın ağır seyrettiğini hatırlatalım… Komplikasyon olarak, akciğer enfeksiyonu, sepsis, görme kaybı ve ensefalit (beyin iltihabı) görülebiliyor.
Tedavi hala geliştiriliyor
COVI-19 döneminde yaşanan en büyük sıkıntılardan biri uzmanların tam olarak neyle uğraştıklarını bilmemesiydi. Hali hazırda bir ilacı ve aşısı olmayan bir virüsle uğraşıyordu dünya. Peki, maymun çiçeği virüsü için bir tedavi var mı?
Mpox’a karşı etkili olabilecek çeşitli tedaviler hala geliştiriliyor ve test ediliyor. Bu nedenle Mpox hastalarının tedavisi aslında semptomlara bağlı olarak destekleyici nitelikte… Geçmişte bir miktar çapraz koruma sağlayan rutin çiçek aşısının sonlandırılması sonucunda popülasyonların Mpox'a karşı daha duyarlı hale geldiği yapılan açıklamalar arasında. Çocukluk çağında çiçek aşısı olan aile ve toplum üyeleri, sağlık çalışanları ve laboratuvar personelinin Mpox’a karşı bir miktar korumaya sahip olabileceği söyleniyor. Ancak uzmanlar, maymun çiçeği virüsü için kitlesel aşılama önermiyor. Etkili bir çözüm için, virüsün bulaştığı yerlerde hedefli aşılama yapılması gerekiyor.
VAKA SIYISI 15.000’İ GEÇTİ
Rakamlara geçmeden önce hatırlatmakta fayda var. Mpox vakaları Afrika7da zaten uzun yıllardır biliniyor. Bugün DSÖ’yü de alarma geçiren durum bildirilen vaka sayılarında yaşanan artış.
DSÖ’nün Mpox'un küresel epidemiyolojik durumuna ilişkin sunduğu veriler 2024'ün ilk altı ayında, DSÖ Afrika Bölgesi’ndeki Taraf Devletler tarafından bildirilen 1854 doğrulanmış Mpox vakasının dünya çapında gözlemlenen vakaların %36’sını (1854/5199) oluşturduğunu gösteriyor. 2024'te DSÖ Afrika bölgesindeki bu doğrulanmış vakaların %95'i (1754/1854), Mpox vakalarında artış yaşayan Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde (DRC) bildirildi. Altını çizmekte yarar var ki; bu rakamlar tanısı konulmuş vakalara ait. Toplamda 15 bin 600’den fazla klinik olarak uyumlu vaka görülüyor. Ayrıca 537 bildirilmiş ölüm var.
Sadece Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nde yılbaşından bu yana 13 bin 700'den fazla Mpox vakası görüldü, en az 450 ölüm gerçekleşti. Daha sonra Burundi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kenya ve Ruanda gibi diğer Afrika ülkelerinde de tespit edildi. Belgelenen vakalarda ölen hasta oranı %0 ile %11 arasında değişiyor ve oran küçük çocuklarda daha yüksek. Ayrıca, İngiltere, İspanya ve Portekiz, İsveç, İtalya, Belçika, ABD ve Kanada’da da izole edilmiş, teyit edilmiş vakalar olduğu biliniyor.
BUNLARA DİKKAT!
DSÖ’ye göre, mpoks enfeksiyonunun önlenmesi ve kontrolü, toplumda farkındalığın artırılmasına ve sağlık çalışanlarının enfeksiyonu önleme ve bulaşmayı durdurma konusunda eğitilmesine bağlı... Enfekte kişilerle veya kontamine malzemelerle yakın temastan kaçınılması önemli. Hasta bakımı sırasında, eldiven ve diğer kişisel koruyucu giysiler ve ekipmanlar giyilmeli. Ayrıca, birincil olarak hayvandan insana bulaşma sonucu oluşan Mpox enfeksiyonlarında hasta veya ölü hayvanlarla temastan kaçınılmalı ve hayvan eti veya parçaları içeren tüm yiyecekler yenmeden önce uygun şekilde pişirilmeli…
DNA virüsü olması nedeniyle daha az mutasyon geçirdiği için Mpox’un yeni varyant riskinin düşük olduğunu belirten İSÜ Tıp Fakültesi Öğr. Üye. Prof. Dr. Nuriye Taşdelen Fışgın, geçmiş vakalara nazaran etki alanının genişlemesinin kaygı yarattığına dikkat çekiyor.
Maymun çiçeği virüsü ile ilgili olarak en çok merak edilen konulardan biri dünyanın yeni bir pandemi ile karşı karşıya olup olmadığı. Bu soruyu İstinye Üniversitesi (İSÜ) Tıp Fakültesi Öğretim 
Üyesi Prof. Dr. Nuriye Taşdelen Fışgın’a yönelttiğimde yanıtı şu oldu: “Mpox hastalığının belirti ve bulgularının belirgin olması, hasta kişi ile yakın ve uzun süreli temas sonrası bulaşmanın olması ve solunum yolu ile bulaşın sınırlı olması ve /veya olmaması nedeniyle COVID boyutunda bir pandemiye yol açması beklenmiyor. Ayrıca Mpox virüsü bir DNA virüsü olması nedeniyle daha az mutasyon geçirdiği, kolay değişime uğramadığı için COVID-19’daki gibi yeni varyantların ortaya çıkmasının çok kolay olmayacağı öngörülüyor. Ancak şu anda devam etmekte olan 2023 salgınında tüm grupların etkilenmesi, daha hızlı yayılması ve daha yüksek oranda ölüm görülmesi nedenleriyle kaygılar da giderek arttı.”
Çiçek Hastalığı aşısının tedavi üzerindeki etkisi ise bir diğer merak edilen konu… Prof. Fışgın, çiçek hastalığına karşı aşının rutin uygulandığı dönemde aşısının, Mpox önlemede yaklaşık yüzde 85 oranında etkili olduğunun gözlemsel birkaç çalışmayla kanıtlandığını vurguluyor. “Bu nedenle daha önce çiçek aşısı olanlar hastalığı daha hafif geçirebilir ya da hastalıktan korunabilirler” diyor ve ABD’de Mpox hastalığı için kullanılmak üzere 2019 yılında FDA tarafından onaylanmış JYNNEOSTM (Imvamune ve Imvanex adlarıyla da bilinmektedir) isimli aşı bulunduğunu da hatırlatıyor.
Bir diğer merak edilen unsur da hastalık bu hastalığı atlatan kişilerde hastalığın kalıcı izler bırakıp bırakmadığı… 2022 yılına göre daha bulaşıcı ve daha ağır seyirli olan bu salgın ile ilgili bu konuda yeterli veri bulunmadığını aktaran Nuriye Taşdelen Fışgın, “Ancak, hastalığın seyri sırasında sekonder bakteriyel enfeksiyonlar görülebiliyor. Ayrıca takip sırasında nadiren ensefalit, miyokardit gibi durumlar gözlenebilir” diyor.
